ยุงเป็นแมลงที่สร้างความรำคาญและเป็นอันตรายต่อสุขภาพของมนุษย์มากที่สุดชนิดหนึ่ง ไม่เพียงแต่การกัดของยุงจะทำให้เกิดอาการคันและบวม แต่ยุงยังเป็นพาหะนำโรคร้ายแรงหลายชนิด เช่น ไข้เลือดออก ไข้จับสั่น มาลาเรีย และไวรัสซิกา การป้องกันยุงจึงเป็นสิ่งสำคัญที่ทุกครอบครัวควรให้ความสำคัญ
แม้ว่าผลิตภัณฑ์ไล่ยุงทางเคมีจะมีประสิทธิภาพสูง แต่หลายคนก็เริ่มหันมาสนใจวิธีธรรมชาติมากขึ้น เนื่องจากความกังวลเรื่องผลกระทบต่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะในครอบครัวที่มีเด็กเล็ก ผู้สูงอายุ หรือผู้ที่มีผิวแพ้ง่าย วิธีไล่ยุงธรรมชาติจึงกลายเป็นทางเลือกที่น่าสนใจ
บทความนี้จะนำเสนอ 5 วิธีไล่ยุงแบบธรรมชาติที่ได้รับการพิสูจน์ทางวิทยาศาสตร์แล้วว่ามีประสิทธิภาพจริง พร้อมทั้งข้อมูลการใช้งานที่ปลอดภัยและเหมาะสมกับการใช้ในชีวิตประจำวัน
ทำความเข้าใจเกี่ยวกับพฤติกรรมและการรับรู้กลิ่นของยุง
ก่อนที่เราจะเข้าสู่วิธีการต่างๆ สิ่งสำคัญคือต้องเข้าใจพฤติกรรมและระบบการรับรู้กลิ่นของยุงก่อน ยุงมีระบบการรับรู้กลิ่นที่ซับซ้อนและไวต่อการตอบสนองมาก ตามการศึกษาที่เผยแพร่ในวารสาร Cell พบว่ายุงลาย (Aedes aegypti) มีระบบการรับรู้กลิ่นที่ซับซ้อนอย่างยิ่ง ซึ่งช่วยให้พวกมันสามารถเฉพาะเจาะจงในการล่ามนุษย์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ [1]
ยุงใช้ตัวรับกลิ่น (Olfactory Receptors) ที่อยู่บนหนวดและส่วนอื่นๆ ของร่างกายในการตรวจจับกลิ่นต่างๆ ในสิ่งแวดล้อม การศึกษาในวารสาร Nature Communications พบว่ายุงมีระบบการเข้ารหัสกลิ่นแบบผสมผสาน (Combinatorial Encoding) ที่ช่วยให้พวกมันสามารถแยกแยะกลิ่นที่ซับซ้อนได้ [2] ความเข้าใจนี้เป็นพื้นฐานสำคัญในการเลือกใช้วิธีไล่ยุงที่มีประสิทธิภาพ
ยุงจะถูกดึงดูดโดยกลิ่นคาร์บอนไดออกไซด์จากการหายใจ กลิ่นกรดแลคติกจากเหงื่อ และกลิ่นอื่นๆ ที่ร่างกายมนุษย์ปล่อยออกมา ในทางตรงกันข้าม ยุงจะหลีกเลี่ยงกลิ่นบางชนิดที่เป็นสัญญาณอันตรายหรือไม่พึงประสงค์ นี่คือหลักการสำคัญของการใช้สารไล่ยุงธรรมชาติ
วิธีที่ 1: การใช้น้ำมันยูคาลิปตัสมะนาว
น้ำมันยูคาลิปตัสมะนาว (Lemon Eucalyptus Oil) ถือเป็นหนึ่งในวิธีไล่ยุงธรรมชาติที่มีประสิทธิภาพสูงสุดและได้รับการยอมรับจากองค์กรระดับโลก องค์การควบคุมและป้องกันโรคของสหรัฐอเมริกา (CDC) ได้อนุมัติให้น้ำมันยูคาลิปตัสมะนาวเป็นส่วนผสมที่มีประสิทธิภาพในผลิตภัณฑ์ไล่ยุง [3]
การศึกษาที่เผยแพร่ในปี 2014 พบว่าส่วนผสมที่มีน้ำมันยูคาลิปตัสมะนาวความเข้มข้น 32% สามารถให้การป้องกันยุงได้มากกว่า 95% เป็นเวลานานถึง 3 ชั่วโมง [3] ซึ่งถือเป็นผลลัพธ์ที่น่าประทับใจสำหรับสารธรรมชาติ
สารออกฤทธิ์หลักในน้ำมันยูคาลิปตัสมะนาวคือ PMD (para-menthane-3,8-diol) ซึ่งเป็นสารประกอบธรรมชาติที่มีคุณสมบัติไล่ยุงที่ดีเยี่ยม สารนี้ทำงานโดยการรบกวนระบบการรับรู้กลิ่นของยุง ทำให้ยุงไม่สามารถตรวจจับกลิ่นของมนุษย์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
วิธีการใช้งาน: สำหรับการใช้ในบ้าน สามารถผสมน้ำมันยูคาลิปตัสมะนาว 1 ส่วน กับน้ำมันทานตะวันหรือ witch hazel 10 ส่วน แล้วใส่ในขวดสเปรย์เพื่อพ่นในบริเวณที่ต้องการ หรือสามารถทาบนผิวหนังในบริเวณที่เสี่ยงต่อการถูกยุงกัด เช่น แขน ขา และคอ
ข้อควรระวัง: นักวิจัยจากมหาวิทยาลัยฟลอริดาแนะนำว่าไม่ควรใช้กับเด็กอายุต่ำกว่า 3 ปี [3] นอกจากนี้ ควรทดสอบบนผิวหนังส่วนเล็กก่อนใช้งานจริง เพื่อตรวจสอบการแพ้
ข้อดี: มีประสิทธิภาพสูง ได้รับการรับรองจาก CDC ใช้งานง่าย และมีกลิ่นหอมสดชื่น ข้อเสีย: ราคาค่อนข้างแพง และอาจไม่เหมาะกับเด็กเล็ก
วิธีที่ 2: การใช้น้ำมันกานพลูและอบเชย
จากการศึกษาวิจัยที่เผยแพร่ในวารสาร Nature Scientific Reports ในปี 2023 พบว่าน้ำมันกานพลู (Clove Oil) และน้ำมันอบเชย (Cinnamon Oil) เป็นน้ำมันหอมระเหยที่มีประสิทธิภาพสูงสุดในการไล่ยุงลาย (Aedes aegypti) โดยสามารถให้การป้องกันได้มากกว่า 1 ชั่วโมงเมื่อใช้ในความเข้มข้น 10% [4]
น้ำมันกานพลูมีสารออกฤทธิ์หลักคือ eugenol ซึ่งมีกลิ่นเฉพาะที่ยุงไม่ชอบ ส่วนน้ำมันอบเชยมีสารออกฤทธิ์หลักคือ cinnamaldehyde ที่นอกจากจะไล่ยุงแล้ว การศึกษาในไต้หวันยังพบว่าสามารถฆ่าไข่ยุงได้อีกด้วย [3] ทำให้เป็นการป้องกันแบบครบวงจร
การวิเคราะห์องค์ประกอบทางเคมีด้วยเครื่อง GC/MS พบว่าน้ำมันกานพลูและอบเชยมีสารประกอบร่วมกัน 3 ชนิดที่สำคัญ ได้แก่ Caryophyllene (E-), Longifolene, และ Myrtanol Acetate ซึ่งอาจเป็นสาเหตุของประสิทธิภาพในการไล่ยุงที่ดี [4]
วิธีการใช้งาน: สำหรับน้ำมันอบเชย ให้ผสม 1/4 ช้อนชา (หรือ 24 หยด) กับน้ำ 4 ออนซ์ เพื่อให้ได้ความเข้มข้น 1% แล้วใส่ในขวดสเปรย์ สำหรับน้ำมันกานพลู ให้ผสมกับน้ำมันพาหะ เช่น น้ำมันมะกอก หรือน้ำมันโจโจบ้า ในอัตราส่วน 4 หยดต่อน้ำมันพาหะ 1 ช้อนชา
ข้อควรระวัง: น้ำมันอบเชยในความเข้มข้นสูงอาจระคายเคืองผิว ควรใช้ในความเข้มข้นที่แนะนำเท่านั้น [3] น้ำมันกานพลูมีกลิ่นแรง ควรทดสอบก่อนใช้งานจริง
ข้อดี: มีประสิทธิภาพสูง สามารถฆ่าไข่ยุงได้ (อบเชย) หาซื้อได้ง่าย และมีกลิ่นหอม ข้อเสีย: อาจระคายเคืองผิวหากใช้ความเข้มข้นสูงเกินไป และมีกลิ่นแรงที่บางคนอาจไม่ชอบ
วิธีที่ 3: การใช้ตะไคร้หอมและซิโทรเนลลา
ตะไคร้หอม (Lemongrass) เป็นสมุนไพรที่มีชื่อเสียงในการไล่ยุงมาอย่างยาวนาน โดยเฉพาะในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ สารออกฤทธิ์หลักในตะไคร้หอมคือ citronella ซึ่งเป็นน้ำมันหอมระเหยธรรมชาติที่มีกลิ่นหอมแรงจนยุงไม่ชอบ
การศึกษาวิจัยพบว่าตะไคร้หอม (Cymbopogon citratus) มีน้ำมันธรรมชาติที่ชื่อว่า Citronella ซึ่งช่วยลดโอกาสที่ยุงจะเกาะได้ถึง 40% ในเวลา 2.5 ชั่วโมง [5] แม้ว่าประสิทธิภาพจะไม่สูงเท่า DEET แต่ก็ถือเป็นทางเลือกธรรมชาติที่ดี
อย่างไรก็ตาม การศึกษาในปี 2011 ชี้ให้เห็นว่าประสิทธิภาพของซิโทรเนลลาขึ้นอยู่กับการสูตรผสมอย่างมาก เมื่อสูตรถูกต้อง ซิโทรเนลลาสามารถมีประสิทธิภาพเท่า DEET และป้องกันได้ถึง 2 ชั่วโมง แต่หากสูตรไม่ถูกต้อง ซิโทรเนลลาจะระเหยเร็วและไม่ได้ผล [3]
การศึกษาจาก Nature Scientific Reports พบว่าน้ำมันตะไคร้หอมให้การป้องกันยุงได้มากกว่า 30 นาที เมื่อใช้ในความเข้มข้น 10% [4] ซึ่งถือว่าอยู่ในระดับปานกลางเมื่อเปรียบเทียบกับน้ำมันหอมระเหยชนิดอื่น
วิธีการใช้งาน: สามารถใช้ได้หลายรูปแบบ เช่น การปลูกต้นตะไคร้หอมรอบบ้าน การใช้น้ำมันหอมระเหยตะไคร้หอมกับเครื่องพ่นไอน้ำ การจุดเทียนซิโทรเนลลา หรือการทำสเปรย์โดยผสมน้ำมันตะไคร้หอม 5 หยด กับน้ำ 2 ออนซ์
เทียนซิโทรเนลลาเป็นทางเลือกที่นิยมสำหรับการใช้กลางแจ้ง การศึกษาพบว่าเทียนซิโทรเนลลาสามารถให้การป้องกันเพิ่มขึ้น 50% เมื่อใช้กลางแจ้ง [3] แต่ประสิทธิภาพจะลดลงเมื่อมีลมแรง
ข้อควรระวัง: ซิโทรเนลลาอาจทำให้เกิดการระคายเคืองผิวในบางคน โดยเฉพาะผู้ที่มีผิวแพ้ง่าย ควรทดสอบบนผิวหนังส่วนเล็กก่อนใช้งาน
ข้อดี: หาได้ง่าย ราคาไม่แพง มีกลิ่นหอมสดชื่น และสามารถใช้ได้หลายรูปแบบ ข้อเสีย: ประสิทธิภาพไม่คงที่ ขึ้นอยู่กับสูตรผสม และอาจต้องใช้บ่อยกว่าวิธีอื่น
วิธีที่ 4: การใช้ลาเวนเดอร์และไทม์
ลาเวนเดอร์ (Lavender) เป็นพืชหอมที่มีคุณสมบัติหลากหลาย นอกจากจะมีกลิ่นหอมที่ผ่อนคลายแล้ว ยังมีประสิทธิภาพในการไล่ยุงอีกด้วย การศึกษาในปี 2002 บนหนูไร้ขนพบว่าน้ำมันลาเวนเดอร์มีประสิทธิภาพในการไล่ยุงตัวเต็มวัย [3]
ลาเวนเดอร์มีคุณสมบัติพิเศษที่แตกต่างจากสารไล่ยุงอื่น นั่นคือมีคุณสมบัติ analgesic (บรรเทาปวด), antifungal (ต้านเชื้อรา), และ antiseptic (ฆ่าเชื้อ) ดังนั้นนอกจากจะป้องกันยุงแล้ว ยังช่วยทำให้ผิวสงบและนุ่มนวลอีกด้วย [3] หากถูกยุงกัดไปแล้ว ลาเวนเดอร์ยังช่วยลดอาการคันและบวมได้
การศึกษาพบว่าลาเวนเดอร์มีประสิทธิภาพในการไล่ยุงประมาณ 80% เมื่อใช้เพียงลำพัง และจะมีประสิทธิภาพเพิ่มขึ้นเมื่อใช้ร่วมกับพืชหรือสมุนไพรอื่น [6]
ไทม์ (Thyme) เป็นอีกหนึ่งสมุนไพรที่มีประสิทธิภาพสูงในการไล่ยุง โดยเฉพาะยุงที่เป็นพาหะของโรคมาลาเรีย การศึกษาในปี 2002 พบว่าน้ำมันไทม์ความเข้มข้น 5% ให้การป้องกันยุงมาลาเรียได้ถึง 91% [3] ซึ่งถือเป็นผลลัพธ์ที่ยอดเยี่ยมสำหรับสารธรรมชาติ
การวิจัยยังพบว่าการเผาใบไทม์สดให้การป้องกันยุงได้ 85% เป็นเวลา 60-90 นาที [3] ทำให้เป็นทางเลือกที่ดีสำหรับการใช้กลางแจ้ง เช่น การตั้งแคมป์หรือการจัดปาร์ตี้ในสวน
วิธีการใช้งาน: สำหรับลาเวนเดอร์ สามารถปลูกในสวนหรือในกระถางในบ้าน เมื่อต้องการใช้ ให้บีบดอกลาเวนเดอร์เพื่อให้น้ำมันออกมา แล้วทาบนผิวหนังบริเวณที่เสี่ยง หรือหยดน้ำมันลาเวนเดอร์บนผ้าสะอาดแล้วเช็ดผิว
สำหรับไทม์ สามารถผสมน้ำมันไทม์ 4 หยด กับน้ำมันพื้นฐาน เช่น น้ำมันมะกอกหรือโจโจบ้า 1 ช้อนชา สำหรับทำสเปรย์ ให้ผสมน้ำมันไทม์ 5 หยด กับน้ำ 2 ออนซ์
ข้อควรระวัง: ทั้งลาเวนเดอร์และไทม์โดยทั่วไปปลอดภัย แต่ควรทดสอบการแพ้ก่อนใช้ น้ำมันไทม์อาจมีกลิ่นแรงที่บางคนไม่ชอบ
ข้อดี: มีประสิทธิภาพสูง มีประโยชน์เพิ่มเติมต่อผิวหนัง กลิ่นหอมผ่อนคลาย และปลอดภัย ข้อเสีย: อาจหาซื้อยากในบางพื้นที่ และราคาค่อนข้างแพงสำหรับน้ำมันคุณภาพดี
วิธีที่ 5: การใช้กระเทียมและเปลือกส้ม
กระเทียม (Garlic) เป็นวิธีไล่ยุงแบบพื้นบ้านที่ได้รับความนิยมมาอย่างยาวนาน กลิ่นฉุนของกระเทียมมาจากสารประกอบซัลเฟอร์ โดยเฉพาะ allicin ซึ่งเป็นสารที่ยุงไม่ชอบ การศึกษาจาก Nature Scientific Reports พบว่าน้ำมันกระเทียมสามารถให้การป้องกันยุงได้มากกว่า 30 นาที [4]
การวิจัยของ Rentokil ซึ่งเป็นบริษัทกำจัดศัตรูพืชชั้นนำระดับโลก อธิบายว่ากระเทียมและพริกไทยดำเป็นวิธีกำจัดยุงแบบธรรมชาติที่ปลอดภัยต่อคนและสิ่งแวดล้อมมาก กลิ่นฉุนเป็นอาวุธสำคัญในการไล่ยุง [7]
เปลือกส้ม (Orange Peel) เป็นอีกหนึ่งวิธีธรรมชาติที่มีประสิทธิภาพ เปลือกส้มมีน้ำมันหอมระเหย limonene ซึ่งเป็นสารที่ยุงไม่ชอบ การใช้เปลือกส้มสดจะปลอดภัยกว่าการใช้น้ำมันหอมระเหยซิตรัสที่มีความเข้มข้นสูง
การศึกษาพบว่าการเผาเปลือกส้มแห้งจะปลดปล่อยน้ำมันหอมระเหยออกมาอย่างมีประสิทธิภาพ ทำให้สามารถไล่ยุงได้ในบริเวณกว้าง นอกจากนี้ การใช้เปลือกส้มยังเป็นการใช้ประโยชน์จากเศษอาหารที่เหลือทิ้ง ซึ่งเป็นการลดขยะและเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม
วิธีการใช้งาน: สำหรับกระเทียม ให้ปอกเปลือกและบุบเล็กน้อยให้มีน้ำกระเทียมออกมา แล้วนำไปวางในมุมต่างๆ ของบ้าน โดยเฉพาะบริเวณที่ยุงชอบบินเข้ามา สามารถผสมกับพริกไทยดำที่บุบแล้วเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพ
สำหรับเปลือกส้ม สามารถนำเปลือกส้มสดมาขยำให้มีน้ำมันออกมา แล้วตั้งทิ้งไว้ในมุมอับ หรือนำเปลือกส้มไปตากแดดให้แห้งสนิท แล้วเผาไฟเพื่อให้กลิ่นหอมระเหยฟุ้งออกมา
ข้อควรระวัง: กระเทียมอาจมีกลิ่นแรงที่บางคนไม่ชอบ และควรเปลี่ยนใหม่เป็นประจำเพื่อรักษาประสิทธิภาพ เปลือกส้มสดจะเน่าเสียได้ ควรเปลี่ยนทุก 2-3 วัน
ข้อดี: หาได้ง่าย ราคาถูก ใช้ประโยชน์จากเศษอาหาร และเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ข้อเสีย: มีกลิ่นแรงที่อาจไม่พึงประสงค์ ต้องเปลี่ยนบ่อย และประสิทธิภาพอาจไม่คงที่
ข้อควรระวังและคำแนะนำเพิ่มเติม
แม้ว่าวิธีไล่ยุงธรรมชาติจะปลอดภัยกว่าสารเคมี แต่ก็ยังมีข้อควรระวังบางประการที่ผู้ใช้ควรทราบ
การทดสอบการแพ้: ก่อนใช้น้ำมันหอมระเหยชนิดใดก็ตาม ควรทดสอบบนผิวหนังส่วนเล็กก่อน โดยทาบริเวณข้อมือด้านในและรอ 24 ชั่วโมง หากไม่มีอาการแดง คัน หรือระคายเคือง จึงสามารถใช้งานได้
การเจือจาง: น้ำมันหอมระเหยไม่ควรใช้โดยตรงกับผิว ต้องเจือจางในน้ำมันพาหะเสมอ สูตรทั่วไปคือ 3-5 หยดน้ำมันหอมระเหยต่อน้ำมันพาหะ 1 ออนซ์ [3]
การใช้กับเด็กและหญิงตั้งครรภ์: ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้น้ำมันหอมระเหยกับเด็กเล็ก หญิงตั้งครรภ์ หรือผู้ที่มีโรคประจำตัว บางชนิดอาจไม่เหมาะสมสำหรับกลุ่มเสี่ยงเหล่านี้
ความถี่ในการใช้: วิธีธรรมชาติมักให้ผลในระยะเวลาสั้นกว่าสารเคมี จึงอาจต้องใช้บ่อยกว่า ควรวางแผนการใช้งานให้เหมาะสมกับกิจกรรมและสถานการณ์
การรักษาความสะอาด: การรักษาความสะอาดของสิ่งแวดล้อมยังคงเป็นสิ่งสำคัญ ควรกำจัดแหล่งน้ำขัง ทำความสะอาดท่อระบายน้ำ และรักษาสวนให้เป็นระเบียบ
การเปรียบเทียบประสิทธิภาพ
จากการศึกษาวิจัยต่างๆ สามารถสรุปประสิทธิภาพของวิธีไล่ยุงธรรมชาติได้ดังนี้:
| วิธีการ | ระยะเวลาป้องกัน | ประสิทธิภาพ | ความปลอดภัย |
| น้ำมันยูคาลิปตัสมะนาว | 3 ชั่วโมง | 95%+ | สูง |
| น้ำมันกานพลู/อบเชย | 1+ ชั่วโมง | สูง | ปานกลาง |
| ตะไคร้หอม/ซิโทรเนลลา | 30 นาที – 2 ชั่วโมง | ปานกลาง | สูง |
| ลาเวนเดอร์/ไทม์ | 1-2 ชั่วโมง | สูง | สูง |
| กระเทียม/เปลือกส้ม | 30+ นาที | ปานกลาง | สูงมาก |
บทสรุป
วิธีไล่ยุงแบบธรรมชาติเป็นทางเลือกที่ดีสำหรับผู้ที่ต้องการหลีกเลี่ยงสารเคมี โดยเฉพาะในครอบครัวที่มีเด็กเล็กหรือผู้ที่มีผิวแพ้ง่าย แม้ว่าประสิทธิภาพอาจไม่เท่า DEET แต่เมื่อใช้อย่างถูกต้องและสม่ำเสมอ ก็สามารถให้การป้องกันที่ดีได้
การเลือกใช้วิธีไล่ยุงธรรมชาติควรพิจารณาจากหลายปัจจัย เช่น ประสิทธิภาพที่ต้องการ ระยะเวลาการใช้งาน ความปลอดภัย และความสะดวกในการหา สิ่งสำคัญคือการใช้อย่างถูกต้องและปลอดภัย พร้อมทั้งรักษาความสะอาดของสิ่งแวดล้อมเพื่อลดแหล่งเพาะพันธุ์ของยุง
การผสมผสานหลายวิธีร่วมกันมักจะให้ผลลัพธ์ที่ดีกว่าการใช้วิธีเดียว เช่น การปลูกพืชไล่ยุงรอบบ้านควบคู่กับการใช้น้ำมันหอมระเหยเมื่อออกไปข้างนอก หรือการใช้เทียนซิโทรเนลลาร่วมกับการวางกระเทียมในมุมต่างๆ ของบ้าน
สุดท้าย แม้ว่าวิธีธรรมชาติจะปลอดภัยกว่า แต่หากอยู่ในพื้นที่เสี่ยงสูงต่อโรคที่ยุงเป็นพาหะ เช่น ไข้เลือดออกหรือมาลาเรีย ควรปรึกษาผู้เชี่ยวชาญเพื่อเลือกใช้วิธีป้องกันที่เหมาะสมและมีประสิทธิภาพสูงสุด
แหล่งอ้างอิง
[1] Rockefeller University. (2022). Unlocking the mystery of how mosquitoes smell humans. https://www.rockefeller.edu/news/32718-unlocking-the-mystery-of-how-mosquitoes-smell-humans/
[2] Nature Communications. (2023). Combinatorial encoding of odors in the mosquito antennal lobe. https://www.nature.com/articles/s41467-023-39303-w
[3] Healthline. (2023). 10 Natural Mosquito Repellents: What Works. https://www.healthline.com/health/kinds-of-natural-mosquito-repellant
[4] Luker, H. A., et al. (2023). Repellent efficacy of 20 essential oils on Aedes aegypti mosquitoes and Ixodes scapularis ticks in contact-repellency assays. Scientific Reports, 13, 1705. https://www.nature.com/articles/s41598-023-28820-9
[5] Facebook Research. (2024). วิธีไล่ยุงง่ายๆ แบบธรรมชาติ ทำได้เองที่บ้าน. https://www.facebook.com/100089267048605/posts/567894869529410/
[6] Reliant Pest Management. (2023). 10 Plants That Naturally Repel Mosquitoes. https://reliantpest.com/10-plants-that-naturally-repel-mosquitoes/
[7] Rentokil. (2025). ให้บ้านเป็นเขตปลอดยุงกับ 5 วิธีกำจัดยุงแบบปลอดภัยที่ต้องลอง.
https://www.rentokil.com/th/pest-tips/blog/5-safe-ways-to-get-rid-of-mosquitoes
